Leiderschap: zakelijke spiritualiteit als bron van handelen

“Winst is voor de zakenwereld wat de ademhaling is voor de mens. Beide zijn noodzakelijk om in leven te blijven. Maar het wezenlijke is het kunnen overleven, niet het kunnen ademhalen. Het ademen is niet het doel van ons leven en de winst is evenmin het doel van het zakendoen. Het gaat om het leven, dat is bezield leven, ook in de organisatie.” (Paul de Blot, Hoogleraar Business Spiritualiteit, Nyenrode Business Universiteit)

Handelen willen we, zaken doen! Omzet draaien, geld verdienen. Prospects ontmoeten, leads en offertes verzilveren. En op een rustig moment vragen we ons wel eens af, waar we het eigenlijk allemaal voor doen. Waar was het ook weer om begonnen, onze zaak? Welke drijfveer hadden we ook al weer, toen we startten met onze onderneming? Was geld verdienen een doel of een middel tot iets anders?

Zakelijke spiritualiteit

Zo’n moment van bezinning maar meer nog: structurele aandacht voor deze vragen als onderdeel van onze bedrijfsvoering en van ons persoonlijk werk, is voor ons werken met zakelijke spiritualiteit. We hebben dan aandacht voor onze innerlijke drijfveren die boven het puur materiële uit gaan. Daar is wel wat voor nodig. Bewustzijn bijvoorbeeld van onze rol in een groter geheel: onze collega’s, de gezinnen en andere verbanden, onze klanten, de samenleving ook waarin en ten behoeve waarvan wij ons werk doen. In een westerse wereld die in rap tempo de religieuze banden heeft verbroken, is spiritualiteit op dit moment vaak een strikt persoonlijke zoektocht. De kerk en kerkelijke gezagsdragers hebben als autoriteit voor veel mensen afgedaan. De vraag is wat er voor in de plaats komt, wanneer vragen over zin- en betekenisgeving naar boven komen.

Integriteit en moraliteit op de werkvloer

Dat deze vragen niet vrijblijvend zijn, mag blijken uit de behoefte aan integriteit en moraliteit op de werkvloer. Hoewel integriteit nog ten dele binnen voorschriften is te vangen, is het naleven van die voorschriften al geen vanzelfsprekendheid. Moraliteit gaat daar nog eens boven uit, omdat moraliteit juist een persoonlijk kompas is dat de koers bepaalt, op het moment dat de landkaart het laat afweten. Voor ons is spiritualiteit daarmee de bron waaruit integriteit en moraliteit voortkomen.

Toen we over voorbeeldgedrag schreven, stelden we al: “en dan wordt het spannend”. Ook toen ging het over ons eigen aandeel, ons eigen handelen en onze eigen invloed in de interactie met de omgeving. Gedrag is nog als buitenkant te beschouwen, maar niet los te zien van de innerlijke overtuigingen die we als mensen, bewust of onbewust, hebben. Nu hebben we het over de vraag wat ons gedrag stuurt en dan wordt het helemaal spannend: wat maakt dat we ons integer of moreel gedragen?

Toezicht en pakkans zijn niet toereikend om ons gedrag binnen de lijntjes te houden. Zolang er regels zijn, is controle mogelijk. Maar dreigen met straf werkt alleen maar zolang als het toezicht duurt. En wie controleert de toezichthouder? Het grote probleem komt als de regels niet toereikend zijn. Dan blijkt het verschil tussen de letter en geest van de regel. De interpretatie is vervolgens meestal een zaak van behoeften en belangen en wie kan er dan weerstand bieden aan wereldlijke beloningen?

In voor velen voorbije tijden was er nog een Alziende Mogendheid die ons in het gareel hield. God zag alles. En ook dat weerhield ons er niet van om buiten de lijntjes van de geboden te kleuren. Angst voor een macht van buiten is dan ook geen oplossing. Pas als vanuit gevoel en ervaring van innerlijke verbondenheid het eigen “ik” ontstegen kan worden, kan er sprake zijn van moraliteit en is integriteit gegeven. Pas vanuit een visie dat er een groter, want gezamenlijk, belang is dan het puur persoonlijke en het puur zakelijke, kan er sprake zijn van een ontwikkeling die recht doet aan alle betrokkenen.

Paradigmawisseling: van schaarste naar overvloed

Stephen Covey noemt dat een paradigmawisseling: van een paradigma van schaarste naar een paradigma van overvloed. Zoals in het Nieuwtestamentische verhaal over de vijf broden en de twee vissen die toereikend waren om een menigte van 5.000 te voeden. Concreet hebben we het dan bijvoorbeeld over maatschappelijk verantwoord ondernemen, over winstdeling door medewerkers, over klimaatneutraal produceren. Maar ook en vooral over de manier van leidinggeven en samenwerken. Met aandacht en zorg voor de medemens binnen de organisatie. Vanuit een innerlijke overtuiging dat wat goed is voor de ander, goed is voor onszelf. Dat wat we uitdragen ook weer bij ons terugkomt. En dat hoe meer we delen, hoe meer we krijgen.

En dan blijkt zakelijke spiritualiteit iets van alledag te zijn. Niet verheven, verlicht of onhaalbaar. Maar tastbaar in onze aanwezigheid en merkbaar in onze ontmoetingen. Zo zijn we ook weer terug bij het voorbeeldgedrag en zijn we klokje rond gekomen: zakelijke spiritualiteit is iets dat je gewoon moet doen!

Auteur: Jakob van Wielink